Zelf bonsai kweken: Het uitkiezen van planten van een tuincentrum

Elk begin is moeilijk!

Als liefhebber van bonsai ben je vast al eens naar een lokaal tuincentrum gegaan en hebt daar wat leuke plantjes gevonden. Na online gezien te hebben dat het lastig kan zijn bonsai in leven te houden, ben je vol goede moed naar een forum gegaan en gevraagd hoe je je nieuwe bonsai moet verzorgen. Tot je verassing wordt je bijna van het forum verbannen, en krijg je de reactie “Dat is geen bonsai, en zal het nooit worden”, of nog beter “Dit forum gaat over bonsai, niet over kamerplanten, ga ergens anders je vragen stellen”. Teleurgesteld en verward stel je jezelf de vraag: Waarom zeggen ze dat dit nooit een bonsai zal zijn? Waarom noemen ze deze ficus een Mallsai? In een ander artikel zal ik hier wat dieper op ingaan. Echter, het huidige artikel gaat over het uitkiezen van planten van een tuincentrum, met als doel hier wel bonsai van te maken. Dus kijk niet in het rek met “bonsai”, maar loop door naar buiten, naar de grote struiken voor hagen en dergelijke. Dan gaan we nu kijken naar hoe je een tuincentrumplant voor bonsai selecteert. Wat heeft een tuincentrumplant nodig om een bonsai te kunnen worden?

Welke eigenschappen heeft een goede bonsai?

Er zijn zeer veel website die uitleggen wat een bonsai goed maakt. In het kort zou je kunnen zeggen dat een goede bonsai een sfeer van oude geleefdheid overbrengt. De boom is in balans, en heeft een verfijnde kroon die de kijker het gevoel geeft naar een majestueuze boom te kijken, maar dan in het klein. In het verleden heb ik getracht een aantal individuele eigenschappen op papier te zetten welke het gevoel van oudheid en doorleefdheid weergeven. Effectief komt het er op neer dat de stam relatief dik is in verhouding tot de hoogte van de boom, met een mooie tapse stam welke perfect recht kan zijn, of over de hele lengte gebogen is zonder overduidelijke beschadigingen. De takken zijn gelijkmatig verdeeld over de stam, waarbij de dikte en onderlinge afstand afneemt naarmate je hoger in de boom bent. Een bonsai heeft een nadrukkelijke voorkant waar de boom er optimaal uitziet, maar de beste bonsai hebben aan alle kanten een goed uiterlijk. Wat betekent dit nu als je startmateriaal gaat selecteren voor bonsai in een tuincentrum of kwekerij?

Belangrijke eigenschappen voor het selecteren van bonsai startmateriaal

Kies voor POTENTIE voor bonsai

Hoewel natuurlijk elk zaadje de potentie heeft om opgekweekt te worden tot en bonsai, is niet elke plantensoort even geschikt voor bonsai. Bomen die van nature kleine blaadjes hebben, makkelijk vertakken en dunne takjes maken, zijn beter geschikt dan bomen met grote bladeren, weinig vertakking en dikke takken. Vergelijk bij voorbeeld maar eens de paardenkastanje met de Japanse esdoorn. De laatste heeft van natuurlijk bijna sierlijk dunne twijgjes. Met weinig moeite kan elke paar mm een nieuwe zijtak komen en de bladeren zijn zeer delicaat. De paardenkastanje is precies tegenovergesteld. Zware scheuten waarbij zijtakken lastig te forceren zijn, en de bladeren zijn groot en grof. Beide soorten worden gebruikt voor bonsai. Echter, voor een rudimentaire bonsai van een paardenkastanje is meer kennis en techniek nodig dan om een behoorlijke Japanse esdoorn bonsai te kweken. Zeker als je net begint, is het veel beter om met een soort te beginnen welke geschikt is voor bonsai. De rest van het traject is lastig genoeg onder de knie te krijgen.

Selectie criterium 1. Begin met soorten die als soort beter geschikt zijn voor bonsai. Des te grover de groeivorm van de boom, des te groter je bonsai moet worden, en des te lastiger het wordt om en overtuigende bonsai te kweken.

Kies de juiste grootte voor je bonsai

Bonsai zijn kleine boompjes in kleine potjes. Dus moet ik in het tuincentrum gaan kijken bij kleine plantjes en deze opkweken tot bonsai. Toch? Nee. Niet dus! Eigenlijk is het bijna overal ter wereld zo dat bonsai niet uit zaad worden opgekweekt. Buiten Japan worden bonsai meestal opgekweekt uit grotere planten welke terug gesnoeid worden. In de meest extreme gevallen worden bomen van vele meters hoog terug gezaagd tot een stompje van amper 5cm hoog. Over de jaren erna wordt hieruit door middel van de cut-and-grow-and-cut methode een boompje gekweekt met goede tapsheid. De hoogste kwaliteit bonsai, welke niet uit het wild komen, zijn in Japan uit zaad of stek opgekweekt. Echter, als je dit correct wilt doen, kost je dit vele tientallen jaren. Meestal is dit meer tijd dan de hobbyt uit wil trekken. Zeker in het begin is dit leuk om te doen, maar wel naast een paar bomen waar al meer aan kan worden gedaan.

Selectie criterium 2.Kijk naar planten met een fatsoenlijk dikke stam. Normaal gesproken is de totale hoogte van de boom 6 tot 12 keer de dikte van de stam vlak boven de wortels. Met andere woorden, voor een boom van 24cm hoog, heb je een stam nodig die minimaal 2 en liever 4 cm dik is. In Sumo bonsai is de verhouding nog veel extremer: Een boom die even hoog als de stam dik is, kan daar voorkomen.

Kies een mooi stamverloop en wortelvoet voor bonsai

De lastigste eigenschappen van een boom om te veranderen zijn de wortelvoet en de stam. De takken zijn bij uitgewerkte bonsai slechts 1/3 van de dikte van die van de stam. De wortels zin stevig aan de stamaanzet, maar fijn vertakt over het oppervlak tot ze in de grond verdwijnen. Dit kost zeer veel tijd om netjes uit te werken. Dit betekent dat je bij het selecteren van bonsai voor bonsai in een kwekerij of tuincentrum, bomen kiest die al een degelijke wortelvoet hebben, en waar je in de plant de toekomstige stamlijn in kan zien. Alleen in bijzondere gevallen accepteer je normaal gesproken bomen waar deze twee punten niet op orde zijn. Het is meestal makkelijke om bij algemene soorten verder te blijven zoeken dan om een nieuwe stam of wortelvoet te kweken. Er zijn natuurlijk soorten die zelden op goed formaat worden aangeboden, die geënt zin of andere standaard tekortkomingen hebben. Als je die soort als bonsai wilt, kan je niet anders dan ongunstig materiaal kopen en dit verder kweken. Dat kan ook heel bevredigend zijn!

Bij het zoeken naar een mooi stamverloop moet je in de gaten houden dat de meeste bonsai opgekweekt zijn uit een van de onderste takken van de plant, en dat de rest weggesnoeid is. Het is niet ongebruikelijk om 90% van de originele plant weg te snoeien. Dus hou de plant scheef, draai hem rond en kijk of er lage takken zijn, die je zou kunnen gebruiken om een nieuwe kroon uit te vormen. Hierbij is het belangrijk te weten welke soorten WEL en welke soorten NIET makkelijk knoppen maken op oude takken.

Hoe in tuincentra naar materiaal te zoeken voor bonsai?

Dus nu heb je al die kennis over de eigenschappen voor bonsai start materiaal. Vol goede moed ga je naar het tuincentrum, op zoek naar de stam van 6cm met veel beweging, lage taken en een mooie wortelvoet. Op je knieën tussen de planten. Elke plant optillen en bekijken. De wortelvoet uitgraven om te zien hoe die er uit ziet. (Ja, dit doe ik inderdaad als ik bomen zoek. Kijk er niet gek van op als iemand van het tuincentrum je vraagt wat je doet. Negeer hun verwijzingen naar binnen: We hebben Bonsai te koop hoor!). En.. Er lijkt niets te zijn wat bij jouw ideeën past. Wordt hier niet te moedeloos van. Dit is compleet normaal. Ik weet dat ik in het begin niet weg wou gaan zonder planten. Maar nu ben ik op het punt dat ik ten eerste weet welke tuincentra interessante planten kunnen hebben, en ten tweede accepteer dat ik meestal niets vind. Soms moet ik naar 10 tuincentra/kwekers voor ik wat vind. Een belangrijke les voor mij is geweest: Kom veel bij de commerciële tuincentra en kijk bij de uitverkoophoek. Daarnaast: Zoek in je omgeving de groothandels, de handelskwekers etc op. Vraag daar na wat ze hebben. Vaak is de keuze daar vele malen groter, en als je uitlegt wat je zoekt, helpen ze vaak graag verder. Blijf kritisch wat je koopt. Het is zo zonde als je de perfecte plant tegenkomt, maar je hebt geen geld of ruimte omdat je al die planten ebt die je eigenlijk niets vindt.