Eigenschappen van goed bonsai substraat

Er zijn binnen de bonsai wereld niet veel onderwerpen welke meer stof doen opwaaien dan het ideale bonsai substraat. Er zijn groepen die vinden dat alleen al het idee van iets anders gebruiken dan Akadama, vloeken in de kerk is. Immers, Japanners gebruiken dat al generaties en hebben geconcludeerd dat er geen geschikt alternatief is.

Dit heeft natuurlijk een grond van waarheid. In Japan gebruikt elke serieuze bonsai kweker Akamama en Kiryu. Maar.. Laten we eerlijk zijn. Het klimaat is niet overall zoals in Japan. En daarom heb ik besloten dat niet alles zomaar uit Japan gekopieerd kan worden. Je moet zaken aanpassen aan je eigen omstandigheden.

Dit is misschien wel een van de belangrijkste lessen om te leren als je aan bonsai doet: Alles wat je bij bonsai doet, Of het nu de keuze van het substraat is, of de plek waar je een boom neerzet, hangt samen met je lokale klimaat en de verzorging die je kan bieden.

In ieder geval.. Het eerste jaar dat ik bonsai had, had ik ook een paar planten die in Akadama stonden. In het voorjaar was ik erg teleurgesteld: De klei was uit elkaar gevallen en een dikke drab. Binnen 2 jaar waren deze allemaal dood. Toen ik de planten bekeek om te zien wat er mis was gegaan, bleken alle wortels rot te zijn. Die winter was een winter met veel vries-dooi cycli en de akadama kon daar niet tegen. Hierom, maar ook omdat ik er niet van overtuigd ben dat je substraat moet gebruiken wat de halve wereld om getransporteerd is ben ik gaan zoeken naar een ander geschikt substraat.

Als eerste wou ik weten wat eigenschappen zijn van goed grond voor bonsai. Op basis van een internet zoektocht, in combinatie met mijn achtergrond in de biologie ben ik uitgekomen op een korte lijst met eigenschappen waaraan in mijn ogen substraat voor bonsai moet voldoen.

De 5 eigenschappen van goed substraat voor Bonsai

Om een bonsai gezond en goed te laten groeien moet een substraat aan een paar simpele eisen voldoen.

1. Bonsai substraat moet water absorberen en afgeven
2. Bonsai substraat moet voedingsstoffen binden en afgeven
3. Bonsai substraat moet luchtcirculatie naar de wortels toestaan
4. Bonsai substraat moet goed drainerend zijn
5. Bonsai substraat moet stabiel zijn

Zullen we deze punten even doorlopen, en in detail bespreken?

Bonsai substraat moet water absorberen en afgeven

Dit is logisch, of niet? Een plant heeft continue toegang tot water nodig om gezond te blijven. Er is verschil tussen bomen: Een den kan met veel minder water in de kluit toe dan een wilg. Maar beiden kunnen ze er niet tegen als de kluit compleet uitdroogt. Water is nodig om voedingsstoffen op te nemen, om de fotosynthese draaiende te houden en om het plant te koelen. Daarom moet een goed substraat je boom van water voorzien tussen het gieten in.

Bonsai substraat moet voedingsstoffen binden en afgeven

Net zoals bij water moet substraat de voedingsstoffen aan zich binden en vrijgeven aan de plant. We geven de plant mest om de nodige voedingsstoffen aan de planten te geven. Je wilt niet dat dit meteen uit de bodem verdwijnt als het een keer regent. Dus het beste substraat is er een elke geladen deeltjes aan zich kan binden. Hierdoor worden voedingsstoffen gebonden. (Dit wordt uitgedrukt in cation exchange capacity: De capaciteit om geladen deeltjes aan zich te binden). Het is een omkeerbare situatie: Als de hoeveelheid voedingsstoffen in het water daalt, dan geeft het substraat weer stoffen vrij.

Bonsai substraat moet luchtcirculatie naar de wortels toestaan

Geheel tegen de intuitie in hebben wortels zuurstof nodig. Als er geen lucht bij de wortels kan komen, sterven ze af. Omdat de meeste bomen geen systeem hebben om zuurstof naar de wortels te brengen moet het er via de bodem komen. In een bonsai schaal zijn heel veel actieve wortelpunten in vergelijking met de normale grond. Daarom zijn de eisen qua lucht uitwisseling hoog voor bonsai. Een goed substraat stelt daarom hoge eisen aan de mate waarin lucht in de grond kan circuleren. Tijdens het gieten “zuigt” het water lucht de bodem in, waardoor dagelijks de lucht in de bodem vervangen wordt. Daarom is het belangrijk een vrij grof substraat te gebruiken. Korrels van minimaal 2mm is een goede richtlijn.

Bonsai substraat moet goed drainerend zijn

Wortels die continue in water gedompeld zijn kunnen de dood van de bonsai zijn. De wortels stikken, en sterven af. Dit kan vervolgens leiden tot schimmel/bacterie infect, en wortelrot. Daarom moet het substraat water goed later wegvloeien. Zoals eerder genoemd is 2mm een goed minimum om te nemen voor de kleinste onderdelen van je substraat. Alles wat kleiner is wordt idealerwijs uitgezeefd.

Bonsai substraat moet stabiel zijn

Van mijn eigen ervaring met Akadama en de punten hierboven kan je concluderen: Het substraat moet vormvast zijn. Een bonsai den die goed ontwikkeld en verfijnd is, hoeft maar eens in de 10-15 jaar verpot te worden. Het laatste wat je wilt is dat het uit elkaar vallen van het substraat bepaald dat je moet verpotten, in plaats van de groei van de boom. Dus een substraat welke 10-15 jaar de vorm behoudt zou wel ideaal zijn.

Wat gebruik ik als substraat!?

Op basis van bovenstaande eigenschappen heb ik gezocht naar een substraat wat ik kon gebruiken. De eerste component kwam ik tegen op de website van de in Groot Brittannië gebaseerde artiest Harrie Harrington (bonsai4me). Hij gebruikt pure kattenbak korrels (gebakken diatomeeën aarde). In veel landen in Europa is dit product te krijgen als een van de merken kattenbak korrels. Let wel heel erg goed op: Er zijn een paar merken in heel Europa die dit product gebruiken. De meeste kattenbak korrels zijn NIET geschikt. Ik heb zelf materiaal van het merk Tom Poes – Foetsie-Bah.

Nadat ik alles 2 jaar in dit product had staan ben ik tot een paar conclusies gekomen:

• Het blijft vrij lang vochtig aan het oppervlak. Omdat het water goed doorgeeft tussen de korrels droogt een vrij dikke laag van de bovenkant tegelijk –en dus langzaam- uit. Hierdoor ontstaat vrij gemakkelijk alg-vorming op de korrels
• Er zit veel water in de korrel: In de winter tijdens vorst krijg je kleine ijspegels uit de korrels. Dit kan schadelijk zijn voor wortels, vermoedt ik.

Om deze eigenschappen tegen te gaan ben ik op zoek gegaan naar toevoegingen. Zo kwam ik de bast van dennen tegen, vaak gebruikt als onkruid wering in borders. Ik gebruik dit in een fijne maling (3-12mm oid) omdat ik er van overtuigd ben dat dit helpt bij de bacteriële kolonisatie van de potten. Of dit echt zo is heb ik nooit bewezen gezien overigens. De bacteriën helpen bij het afbreken van organische meststoffen.

Vervolgens heb ik het gebruik van lava bekeken. Ik kon goed aan fijne lavakorrels komen. Maar het was te zwaar en gaf me te veel problemen met langzaam opwarmen in het voorjaar. Dus dat gebruik ik niet meer.

Ik was nog steeds geen steek verder met het zoeken naar een oplossing tot ik in de bouwmarkt bij de bouwmaterialen aan het zoeken was voor cement. In een van de schappen stond een pallet met ”blähton”, oftewel, gebroken gebakken zwellende klei. Het is formeel een product om vloeren mee uit te effenen. Maar de korrels die om het pellet op de grond lagen, leken sterk op lava, maar dan veel lichter.

De korrels zijn gebroken en gezeefd op maat. Omdat ze gebroken zijn, heeft het een groot oppervlak. Het draineert perfect en droogt vrij snel. Dit is nu de basis van mijn substraat. Alleen is het te droog dus meng ik het met boombast en kattenbak korrels.

Dit jaar ga ik wat testen met een ander product wat ik gevonden heb. Het wordt verkocht als cactusmix. Er zit erg veel stof en rommel is dus heb ik het goed moeten zeven en wassen. De mix bestaat uit 1.5-5mm Lava, Bims and Zeoliet. Waarschijnlijk ga ik dit mixen met de rest van het substraat wat ik al had.